Wywiad środowiskowy stanowi istotne źródło informacji o oskarżonym.
Zarządzenie przeprowadzenia wywiadu środowiskowego
Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego w stosunku do oskarżonego zarządza sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator. Czyni to w razie potrzeby, a w szczególności gdy niezbędne jest ustalenie danych co do właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego.
Kto przeprowadza wywiad środowiskowy?
Przeprowadza go kurator sądowy lub inny podmiot uprawniony na podstawie odrębnych przepisów np. wobec nieletniego odpowiadającego w postępowaniu karnym na podstawie art. 24 u.p.s.n. taki wywiad może przeprowadzić pracownik pedagogiczny schronisk dla nieletnich lub zakładów poprawczych.
W szczególnie uzasadnionych wypadkach może go też przeprowadzić Policja, która ma również obowiązek zapewnienia bezpieczeństwa osobie przeprowadzającej wywiad na jej żądanie lub z uwagi na takie polecenie płynące z postanowienia.
Wywiad przeprowadza podmiot właściwy dla miejsca pobytu oskarżonego. Jeśli oskarżony ma miejsce zamieszkania, pracy lub nauki w miejscowości poza jego okręgiem, kurator może zwrócić się do innego odpowiedniego kuratora, w drodze pomocy prawnej, o przeprowadzenie wywiadu środowiskowego.
Kurator zbiera niezbędne informacje od rodziny oskarżonego, sąsiadów, przełożonych w miejscu jego pracy, od nauczycieli lub wychowawców w szkole oraz od innych osób lub instytucji, które mogą posiadać niezbędną wiedzę o oskarżonym.
Kiedy przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obowiązkowe?
Przeprowadzenie wywiadu środowiskowego jest obligatoryjne:
- w sprawach o zbrodnie;
- w stosunku do oskarżonego, który w chwili czynu nie ukończył 21 roku życia, jeżeli zarzucono mu popełnienie umyślnego występku przeciwko życiu.
Wywiad środowiskowy o charakterze fakultatywnym
Ustawodawca stawia tutaj wymóg, aby fakultatywne przeprowadzenie wywiadu środowiskowego zarządzano „w miarę potrzeb”.
Wskazuje też, że o takiej sytuacji mówimy w szczególności wówczas, gdy niezbędne jest ustalenie danych dotyczących właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego życia oskarżonego.
Kiedy nie trzeba przeprowadzać wywiadu środowiskowego?
Zgodnie z art. 214 § 3 Kodeksu postępowania karnego wywiadu środowiskowego można nie przeprowadzać w stosunku do oskarżonego, który nie ma w kraju stałego miejsca zamieszkania.
Dotyczy to zarówno wywiadu środowiskowego o charakterze fakultatywnym, jak i obligatoryjnym.
Co powinien zawierać wynik wywiadu środowiskowego?
Art. 214 § 4 Kodeksu postępowania karnego
Wynik wywiadu środowiskowego powinien w szczególności zawierać:
1) imię i nazwisko osoby przeprowadzającej wywiad;
2) imię i nazwisko oskarżonego;
3) zwięzły opis dotychczasowego życia oskarżonego oraz dokładne informacje o środowisku oskarżonego, w tym rodzinnym, szkolnym lub zawodowym, a nadto informacje o jego stanie majątkowym i źródłach dochodów;
4) informacje dotyczące stanu zdrowia oskarżonego, a także o nadużywaniu przez niego alkoholu, środków odurzających, środków zastępczych lub substancji psychotropowych;
5) własne spostrzeżenia i konkluzje osoby przeprowadzającej wywiad, zwłaszcza dotyczące właściwości i warunków osobistych oraz dotychczasowego sposobu życia oskarżonego.
Minister Sprawiedliwości, w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw wewnętrznych, określa, w drodze rozporządzenia, regulamin czynności w zakresie przeprowadzania wywiadu środowiskowego oraz wzór kwestionariusza tego wywiadu, mając na uwadze konieczność zapewnienia zebrania wyczerpujących danych o osobie oskarżonego.
Znaczenie wywiadu środowiskowego jako dowodu w sprawie
Wywiad środowiskowy może być uzupełniony na każde żądanie organu polecającego jego przeprowadzenie.
Nawet jeżeli kwestionariusz wywiadu środowiskowego nie obejmuje wszystkich wskazanych w nim elementów z uwagi na okoliczności natury faktycznej, stanowi on w dalszym ciągu wywiad środowiskowy i podlega uwzględnieniu przez organy procesowe (postanowienie SA w Katowicach z 24.07.2002 r., II AKz 650/02, OSA 2003/2, poz. 13).
Wprowadzenie wywiadu środowiskowego jako dowodu w toku postępowania sądowego następuje na podstawie art. 394 lub 405 KPK, to znaczy przez poinformowanie bez konieczności jego odczytywania. Wyjątkiem jest sytuacja, gdy o odczytanie wnosi oskarżony lub jego obrońca.
Dane o osobach, które dostarczyły informacji w ramach wywiadu środowiskowego, osoba przeprowadzająca wywiad ujawnia jedynie na żądanie sądu, a w postępowaniu przygotowawczym – prokuratora.
Co więcej, te osoby mogą być w razie potrzeby przesłuchane w charakterze świadków.