Na czym polega wydziedziczenie?

Wydziedziczenie jest rozrządzeniem testamentowym. Na mocy tego rozrządzenia spadkodawca pozbawia wskazaną przez siebie osobę (małżonka, rodziców, zstępnych) prawa do zachowku.

Forma 

Może nastąpić w testamencie sporządzonym w dowolnej formie.

Testament negatywny (spadkodawca wyłącza jednego lub kilku swoich spadkobierców ustawowych od dziedziczenia, nie powołując do spadku żadnego innego spadkobiercy) nie jest podstawą do sporządzenia zachowku, chyba że wskazany jest konkretny powód tego wydziedziczenia. 

Treść 

Dokonanie wydziedziczenia nie wymaga użycia nazwy tej instytucji, wystarczające jest wyrażenie w sposób niebudzący wątpliwości woli, aby wymieniona osoba nie uzyskała po śmierci spadkodawcy jakichkolwiek praw, a przyczyny takiej decyzji muszą odpowiadać przesłankom wymienionym w kodeksie.

Podstawy wydziedziczenia są wskazane enumeratywnie (tylko te powody mogą być powodem wydziedziczenia) w art. 1008 Kodeksu cywilnego. 

Art. 1008. Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku: 

1. wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego; (np. nadużywa alkoholu, narkotyków, prostytuuje się, prowadzi pasożytniczy tryb życia). 

2. dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci; 

3. uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. 

Niepodanie przyczyny wydziedziczenia skutkuje jego bezskutecznością, nawet jeśli ustalenie tej przyczyny jest możliwe za pomocą innych środków dowodowych.

Nie można w testamencie napisać: „Wydziedziczam córkę, bo uporczywie nie dopełniała obowiązków rodzinnych”. Trzeba wskazać konkretną sytuację, okoliczności, aby uznać wydziedziczenie za skuteczne. 

W razie potrzeby trzeba wskazać, że spadkodawca negatywnie oceniał zachowanie i pomimo jego uwag nie uległo zmianie.

Pokrzywdzonym może być spadkodawca lub osoba mu najbliższa. 

Nie uzasadnia wydziedziczenia przestępstwo przeciwko mieniu. 

Gdy mowa o obowiązkach rodzinnych mogą to być obowiązki o charakterze majątkowym (np. obowiązek alimentacyjny), ale również takie o charakterze niemajątkowym (np. zerwanie więzi rodzinnej i brak wsparcia, obowiązek wierności małżeńskiej). 

Skutki wydziedziczenia  

Można wymienić dwa skutki wydziedziczenia: pozbawienie zachowku oraz wyłączenie od dziedziczenia wydziedziczonego spadkobiercy. W związku z tym, taka osoba nie dochodzi ani do dziedziczenia, ani nie przysługuje jej roszczenie o zachowek. 

W doktrynie można się spotkać z poglądem, jakoby istniała możliwość dokonania wydziedziczenia częściowego, polegającego na obniżeniu sumy przypadającego uprawnionemu zachowku. W ten sposób spadkodawcy mógłby „złagodzić” sankcję za naganne zachowanie.

Przebaczenie 

Wydziedziczenie może się okazać nieskuteczne nawet przy spełnieniu wszystkich koniecznych warunków, jeśli doszło do przebaczenia. 

Art. 1010 Kodeksu cywilnego

§ 1. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

§ 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Przebaczenie nie jest czynnością prawną, tylko uzewnętrznionym aktem uczuć, dlatego spadkodawca w chwili jego dokonania nie musi posiadać pełnej ani nawet ograniczonej zdolności do czynności prawnych. Wymagane jest jedynie dostateczne rozeznanie, czyli dysponowanie wiedzą co do dokonania i okoliczności czynu objętego przebaczeniem. 

Jako iż akt uczuć to czynność osobista, nikt nie może zastąpić w tym spadkodawcy. 

Przebaczenie nie podlega odwołaniu.

Pozbawienie prawa do zachowku zstępnych 

Wydziedziczenie osoby uprawnionej do zachowku nie rozciąga się na jej zstępnych. 

Art. 1011. Kodeksu cywilnego

Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

W praktyce niestety często spadkodawca dokonuje wydziedziczenia przykładowo zarówno syna jak i jego dzieci, nie patrząc czy te osoby także dopuściły się czynów uzasadniających wydziedziczenie. Dość często te wnuki są osobami małoletnimi, wtedy wątpliwe jest to, czy te osoby mogą się w ogóle dopuścić takich czynów. 

Wydziedziczenie wstępnych wydziedziczonego wymaga osobnego oświadczenia z osobną przyczyną.