Warunkowe umorzenie postępowania to środek probacyjny, który opiera się na zaniechaniu skazania i wymierzenia kary sprawcy winnemu popełnienia przestępstwa. W rezultacie sprawca, który jednorazowo dopuścił się złamania prawa, pozostaje osoba niekaraną.

Kto dokonuje warunkowego umorzenia postępowania?

Warunkowe umorzenie postępowania należy do kompetencji sądu orzekającego w sprawie. Takie orzeczenie jest fakultatywne – sąd może orzec, ale nie musi.

Przesłanki 

Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeśli:

  • uprzednia niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne;
  • zagrożenie czynu karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 5 lat (nie uwzględnia się tu przewidzianych przepisami prawa możliwości nadzwyczajnego złagodzenia czy obostrzenia kary);
  • wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne;
  • okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości (nie wystarczy przyznanie się sprawcy do jego popełnienia);
  • postawa sprawcy niekaranego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa – tzw. pozytywna prognoza kryminologiczna.

Przesłanki muszą być spełnione łącznie.

Kto składa wniosek o warunkowe umorzenie postępowania?

Prokurator może sporządzić i skierować do sądu wniosek warunkowe umorzenie postępowania, jeżeli spełnione są wymienione wyżej przesłanki.

Wydanie wyroku może nastąpić również na wniosek oskarżonego lub jego obrońcy.

Inicjatywę może podjąć także sąd.

Orzeczenie sądu

W przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania sąd orzeka wyrokiem, który może być wydany na posiedzeniu. Nie jest to wyrok skazujący. 

Krajowy Rejestr Karny

Dane o osobach, przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach o przestępstwa, są gromadzone w Krajowym Rejestrze Karnym.

Okres próby 

Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

Sąd w okresie próby może oddać sprawcę pod dozór kuratora zawodowego lub społecznego. Dozór mogą sprawować również na ich wniosek lub za ich zgodą stowarzyszenia, instytucje, osoba godna zaufania albo organizacja społeczna, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. 

Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę. 

Sąd może nałożyć na sprawcę obowiązek:

  • informowania sądu lub kuratora o przebiegu próby, przeproszenia pokrzywdzonego; 
  • wykonania ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby;
  • powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających;
  • poddania się terapii uzależnień;
  • poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji;
  • uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych;
  • powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób;
  • opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym. 

Poza tym, sąd może wydać orzeczenie świadczenia pieniężnego, nawiązki i zakazu prowadzenia pojazdów (do lat 2).

Podjęcie postępowania warunkowo umorzonego

Jeśli sprawca w okresie próby popełni przestępstwo umyślne, za które zostanie prawomocnie skazany, sąd podejmie postępowanie karne.

Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż umyślne przestępstwo, za które został prawomocnie skazany, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody. 

Sąd podejmuje postępowanie karne, jeśli okoliczności wymienione w akapicie powyżej zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.

Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.

Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć nie później niż w ciagu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.

Statystyki 

Zgodnie z Małymi Rocznikami Statystycznymi Polski w roku 2019 w sądach pierwszej instancji warunkowe umorzenie postępowania zastosowano w 28 623 przypadkach, a w 2020 roku w 23 928.