Wiek sprawcy stanowi jedną z przesłanek odpowiedzialności karnej. Oczywistym jest, że dokonywanie racjonalnej oceny swoich zachowań powiązane jest z dojrzałością. Jakie są wobec tego granice wiekowe odpowiedzialności karnej?
Definicje
Zacznijmy od definicji, które nieco nam rozjaśnią.
Nieletni to na gruncie prawa karnego osoba, która nie ukończyła 17 roku życia. Co do zasady taka osoba nie będzie odpowiadała za popełnione przestępstwo na zasadach przewidzianych przez kodeks karny. W takiej sytuacji znajdzie zastosowanie ustawa o wspieraniu i resocjalizacji nieletnich.
Małoletni to osoba, która nie ukończyła 18 roku życia.
Młodociany to osoba, która w momencie popełnienia przestępstwa nie ukończyła 21 lat, a w czasie orzekania w pierwszej instancji 24 lat.
Zdolność wiekowa odpowiedzialności karnej
Na zasadach określonych w Kodeksie karnym odpowiada ten, kto popełnił czyn zabroniony po ukończeniu 17. roku życia.
Nie oznacza to, że nieletni, który jeszcze nie ukończył 17 roku życia w świetle prawa karnego nie ponosi nigdy odpowiedzialności za swoje czyny.
Nieletni, który w chwili popełnienia czynu ukończył lat 15, może ponosić odpowiedzialność karną, jeśli zostaną spełnione odpowiednie warunki.
Kiedy nieletni poniesie odpowiedzialność karną?
Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się wskazanych przez ustawodawcę czynów, może odpowiadać na zasadach określonych kodeksie karnym, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
Katalog czynów z art. 10 § 2 k.k. jest zamknięty. Przepis ten, stanowi swego rodzaju wyjątek od reguły, że nieletni nie ponosi odpowiedzialności karnej. Ten wyjątek znajduje zastosowanie w przypadku popełnienia najcięższych przestępstw.
Nieletni może odpowiadać karnie za następujące zbrodnie:
– zamach na życie Prezydenta RP;
– przestępstwo zabójstwa;
– typy kwalifikowane przestępstwa porwania statku wodnego lub powietrznego;
– typy kwalifikowane zgwałcenia;
– typ kwalifikowany przestępstwa rozboju.
Występki, za które nieletni może ponieść odpowiedzialność karną:
– spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu oraz jego typ kwalifikowany przez następstwo w postaci śmierci człowieka;
– sprowadzenie niebezpieczeństwa powszechnego oraz jego typ kwalifikowany przez następstwo w postaci śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób;
– porwanie statku wodnego lub powietrznego;
– spowodowanie katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym oraz jego typ kwalifikowany przez następstwo w postaci śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu wielu osób;
– spowodowanie ciężkiego uszczerbku na zdrowiu funkcjonariusza publicznego;
– wzięcie zakładnika oraz jego typ kwalifikowany przez następstwo w postaci śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu;
– rozbój.
Wymiar kary wobec nieletniego
W przypadku odpowiedzialność karnej ponoszonej przez nieletniego, który po ukończeniu 15 lat dopuścił się jednego z czynów wymienionych nieco wyżej, orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo. Wówczas sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.
W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu 17 roku życia, lecz przed ukończeniem 18 roku życia, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, o ile okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają.
Warto pamiętać, że jeśli sprawca popełnił chociażby fragment czynu po ukończeniu 18. roku życia, odpowiada na zasadach ogólnych.
Czy nieletniego można skazać na karę dożywotniego pozbawienia wolności?
Względem sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat, nie orzeka się kary dożywotniego pozbawienia wolności.
