Określenie „stalking” pochodzi z języka angielskiego. Oznacza „podchody” lub „skradanie się”. W języku polskim posługujemy się terminami: „przemoc emocjonalna”, „nękanie na tle emocjonalnym”, „uporczywe nękanie” oraz „prześladowanie na tle emocjonalnym”
Analiza tego zjawiska rozpoczęła się w latach 80. XX wieku w związku z niebezpiecznymi zachowaniami fanów hollywoodzkich celebrytów. Jedną z ofiar stalkingu stał się muzyk John Lennon, zastrzelony pod własnym domem przez Marka Chapmana.
Istnieje wiele definicji tego zjawiska. Amerykański psycholog J. Reid Meloy przedstawił światu następująca definicję: „stalking jest formą złośliwego i powtarzającego się prześladowania i dokuczania innej osobie, przy czym zachowanie to wzbudza w pokrzywdzonym poczucie zagrożenia”.
Stalking w polskim systemie prawa
Wraz z ustawą z 25.02.2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny (Dz.U. poz. 381), która weszła w życie 6.06.2011 r., dodano przepisy art. 190a.
Art. 190a. KK
§ 1. Kto przez uporczywe nękanie innej osoby lub osoby jej najbliższej wzbudza u niej uzasadnione okolicznościami poczucie zagrożenia, poniżenia lub udręczenia lub istotnie narusza jej prywatność, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Tej samej karze podlega, kto, podszywając się pod inną osobę, wykorzystuje jej wizerunek, inne jej dane osobowe lub inne dane, za pomocą których jest ona publicznie identyfikowana, w celu wyrządzenia jej szkody majątkowej lub osobistej.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 lub 2 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Przed wejściem w życie tego przepisu, także istniała możliwość walki ze stalkingiem przy zastosowaniu innych przepisów z Kodeksu karnego lub Kodeksu wykroczeń np. art. 190 KK – groźba karalna, art. 207 KK – znęcanie się czy art. 51 KW – naruszenie porządku publicznego. Problem stanowiły zachowania, które w świetle prawa nie mogły zostać zakwalifikowane jako przestępstwa lub wykroczenia (np. ciągłe wysyłanie SMS-ów lub stanie pod domem), dlatego pojawiła się potrzeba kryminalizacji nękania jako odrębnego przestępstwa.
Przedmiot ochrony
Głównym przedmiotem ochrony jest szeroko rozumiana wolność.
Jako uboczne przedmioty ochrony można wymienić: zdrowie człowieka (psychiczne, fizyczne), jego nietykalność cielesną, nienaruszalność korespondencji itp.
Jak rozumieć „nękanie”?
Ustawa nie definiuje tego pojęcia.
W słownikowym znaczeniu nękanie należy rozumieć ustawiczne trapienie, niepokojenie kogoś, niedawanie chwili spokoju, a także zastraszanie, objawiające się wprowadzeniem w stan długotrwałego strachu”.
Tak więc, polega ono z reguły na podejmowaniu niepożądanych, powtarzających się i uporczywych działań wobec danej osoby, których celem jest upokorzenie, zastraszenie i dezorganizacja jej życia.
Poszczególne działania nie muszą wcale nosić znamion czynu zabronionego. Dla przykładu wysyłając komuś jednego SMS-a nie popełniamy czynu zabronionego. Tutaj istotna jest ilości wysłanych wiadomości. Oczywiście czasami wystarczy jedno zachowanie sprawcy np. groźba albo naruszenie miru domowego.
Zachowania typowe dla stalkingu
Kodeks karny nie wprowadza pełnego katalogu zachowań noszących znamiona uporczywego nękania.
Wymieńmy, więc przykładowe zachowania, które mogą cechować stalking:
- śledzenie;
- uporczywe kontakty osobiste lub pośrednictwem środków teleinformatycznych, a także osób trzech;
- obecność w pobliżu domu lub miejsca pracy;
- nękanie osób najbliższych pokrzywdzonego;
- wysyłanie korespondencji w każdej dostępnej formie od tradycyjnej po elektroniczną.
- rozsyłanie fałszywych informacji lub plotek;
- napaść na pokrzywdzonego lub osoby mu bliskie;
Znamię uporczywości
„Uporczywość” nękania jest nieco problematyczną kwestią, albowiem nie jest wyjaśniona w żadnej ustawie. Ma ona charakter przedmiotowo-podmiotowy. Wiąże się zarówno z powtarzalnością zachowań, jak i z podejmowaniem bezprawnego zachowania mimo świadomości, że jest ono niechciane przez adresata.
Ustaleń w tej kwestii powinno się dokonywać każdorazowo na tle okoliczności konkretnej sprawy.
Ściganie przestępstwa
Uporczywe nękanie to przestępstwo ścigane wniosek pokrzywdzonego. W momencie złożenia wniosku postępowanie dalej toczy się już z urzędu.
Natomiast, jeśli w następstwie uporczywego nękania pokrzywdzony targnie się na własne życie, postępowanie przygotowawcze wszczynane jest z urzędu.
Skala rozpowszechnienia zjawiska
Ofiarą stalkingu może się stać każdy.
W 2009 r. Ministerstwo Sprawiedliwości zainicjowało badania analityczne mające na celu rozpoznanie skali zjawiska „stalkingu” w Polsce.
Przeprowadził je Instytut Wymiaru Sprawiedliwości na reprezentatywnej, losowej próbie 10.200 respondentów, z których niemal co dziesiąty (9,9 %) odpowiedział twierdząco na pytanie, czy był ofiarą uporczywego nękania.
Najczęściej przyczyną nękania jest niemożność pogodzenia się z rozstaniem.
Warto dodać, że dynamiczny rozwój internetu sprawił, że powstało zjawisko tzw. cyberstalkingu. Jest to połączenie stalkingu i cyberprzestępczości.