W skład spadku wchodzą nie tylko aktywa, ale również pasywa, czyli pewne niespłacone zobowiązania, które obniżają wartość spadku.
Pasywa
Pasywa obciążające spadek możemy podzielić na 2 grupy:
- Długi które zaciągnął sam spadkodawca, które nie wygasły wraz z jego śmiercią np. niespłacona pożyczka;
- Długi, które powstają z chwilą śmierci spadkodawcy, są związane ze śmiercią, albo pojawiają się po śmierci spadkodawcy i są związane z jego spadkiem np. koszty pogrzebu czy postępowania spadkowego.
Odpowiedzialność przed i po przyjęciu spadku
Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Jest to odpowiedzialność osobista, ograniczona do przedmiotów wchodzących w skład spadku.
Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swojego majątku.
Zakres i charakter tej odpowiedzialności nie są jednolite, ponieważ zależą od tego, czy i jak spadek został przyjęty.
Hipoteka i zastaw
Przyjęcie spadku nie wywiera wpływu na odpowiedzialność rzeczową, w tym z tytułu hipoteki lub zastawu. W związku z tym, wierzyciele mogą realizować swoje prawa jedynie z ich przedmiotu bez względu na to czy spadek już został przyjęty.
Sposoby przyjęcia spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe
- Proste przyjęcie spadku – spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia. Wierzyciele mogą dochodzić roszczeń z całego majątku osobistego spadkobiercy, w tym z majątku spadkowego, bez ograniczenia kwotowego;
- Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Wierzyciele mogą dochodzić roszczeń z całego majątku osobistego spadkobierców, w tym z otrzymanego w spadku, ale tylko do wartości stanu czynnego spadku – wartości aktywów należących do spadku.
Jeśli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, podstępnie pominął w wykazie inwentarza lub podstępnie nie podał do spisu inwentarza przedmiotów należących do spadku lub przedmiotów zapisów windykacyjnych albo podstępnie uwzględnił w wykazie inwentarza lub podstępnie podał do spisu inwentarza nieistniejące długi, ograniczenie odpowiedzialności do stanu czynnego spadku jest wyłączone. W takiej sytuacji odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe kształtuje się, jak spadkobiercy, który przyjął spadek wprost.
Wykaz inwentarza spadkowego
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny lub wykonawca testamentu mogą złożyć w sądzie albo przed notariuszem wykaz inwentarza. Taki wykaz składany przed notariuszem zostaje objęty protokołem.
Może zostać złożony wspólnie przez więcej niż jednego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
W wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku.
Wykaz sporządza się według ustalonego przez Ministra Sprawiedliwości wzoru. Uprawniony, który składa wykaz inwentarza, powinien w odpowiedni sposób udowodnić swoje prawa wynikające z dziedziczenia.
W razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza, osoba która złożyła wykaz ma obowiązek jego uzupełnienia.
Wykaz inwentarza a spłata długów spadkowych
Spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza spłaca długi spadkowe zgodnie ze złożonym wykazem.
Nie może zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez inną osobę, tak więc powinien najpierw sprawdzić czy złożono inne wykazy.
Spis inwentarza
Spis inwentarza może być tylko jeden. Sporządza go komornik, czyli funkcjonariusz publiczny, a więc ma pierwszeństwo przed wykazami inwentarza.
Od chwili sporządzenia spisu inwentarza spadkobierca spłaca długi spadkowe zgodnie ze sporządzonym spisem.
Wierzyciel, który zażądał sporządzenia spisu inwentarza, nie może odmówić przyjęcia należnego mu świadczenia, nawet jeśli dług nie był jeszcze wymagalny. Taka odmowa jest równoznaczna ze zwłoką wierzyciela.
Długi spadkowe a przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza
Złożenie wykazu inwentarza lub sporządzenie spisu inwentarza nie są obowiązkowe, więc mogą w ogóle nie nastąpić. Co więcej sporządzenie spisu inwentarza nie jest gwarancją ujawnienia wszystkich długów spadkowych, ponieważ osoby uczestniczące w jego przygotowaniu mogą nie posiadać wiedzy o wszystkich aktywach i pasywach spadkodawcy.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił.
Mówiąc prościej, odpowiedzialność spadkobiercy za długi, o których nie wiedział, ogranicza się jedynie do sumy, jaka pozostała z wartości stanu czynnego należnego mu spadku po zaspokojeniu znanych mu wierzycieli.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, ale tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.
Zapisy i polecenia
Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów zwykłych i poleceń ogranicza się do wartości stanu czynnego spadku. Dotyczy to zarówno spadkobiercy, który przyjął spadek wprost, jak i spadkobiercy który przyjął go z dobrodziejstwem inwentarza.
Solidarna odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe
Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe.
Wierzyciel może żądać spełnienia całości lub części świadczenia od wszystkich spadkobierców łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.
Spadkobiercy, którzy przyjęli spadek wprost odpowiadają bez ograniczenia, natomiast ci, którzy przejęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza, odpowiadają co do zasady tylko do wysokości stanu czynnego spadku
Jeśli jeden ze spadkobierców spłacił jakiś dług spadkowy, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów.
Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.
Zapisy windykacyjne a odpowiedzialność za długi spadkowe
Do chwili działu spadku osoby, na rzecz których spadkodawca uczynił zapisy windykacyjne ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe razem ze spadkobiercami.
Rozliczenia między tymi osobami, następują proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń. Spadkobiercom uwzględnia się ich udział w wartości ustalonego w wykazie inwentarza lub spisie inwentarza stanu czynnego spadku.
Z chwilą działu spadku spadkobiercy i osoby, na których rzecz zostały uczynione zapisy windykacyjne, ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe proporcjonalnie do wartości otrzymanych przez nich przysporzeń.
Odpowiedzialność zapisobiercy windykacyjnego za długi spadkowe, jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego według stanu i cen z chwili otwarcia spadku.
Za długi ściśle związane z przedmiotem zapisu windykacyjnego powstałe od chwili otwarcia spadku odpowiedzialność ponosi tylko zapisobierca windykacyjny np. za koszty zarządu przedmiotem zapisu windykacyjnego.
