Ubezwłasnowolnienie częściowe ma charakter fakultatywny. 

Sąd, biorąc pod uwagę całokształt sytuacji życiowej i rodzinnej osoby mającej ograniczoną zdolność do prowadzenia zwykłych spraw, ocenia, czy ubezwłasnowolnienie częściowe jest celowe. 

Instytucja ta ma na celu ochronę interesu osobistego lub majątkowego osoby fizycznej oraz interesu jej otoczenia (postanowienie SN z 15.05.1969 r., I CR 132/68, OSNPG 1968/10, poz. 58, z glosą S. Wójcika, NP 1970/1, s. 114).

Przyczyny ubezwłasnowolnienia częściowego 

Trzy grupy przyczyn dysfunkcji mentalnej uzasadniających potrzebę pomocy danej osobie w prowadzeniu jej spraw: 

  1. choroba psychiczna, 
  2. niedorozwój umysłowy, 
  3. zaburzenia psychiczne, takie jak pijaństwo lub narkomania. 

Stan uniemożliwiający kierowanie swym postępowaniem oraz stan wskazujący na potrzebę udzielenia pomocy w prowadzeniu spraw to kwestie ustalane indywidualnie.

Hulaszczy tryb życia i trwonienie majątku może stanowić podstawę do częściowego ubezwłasnowolnienia, jeżeli w ten sposób przejawia się zaburzenie psychiczne (orzeczenie SN z dnia 5 lutego 1965 r., I CR 399/64, OSN 1966, poz. 5).

Ustanowienie kuratora

Po uprawomocnieniu się postanowienia sądu okręgowego o ubezwłasnowolnieniu, dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo sąd opiekuńczy ustanawia kuratora.

Jego ustanowienie częściowo oparte jest na instytucji kurateli. 

Polega ona przede wszystkim na reprezentowaniu osoby ubezwłasnowolnionej częściowo i zarządzie jej majątkiem.

Ograniczona zdolność do czynności prawnych 

Skutkiem ubezwłasnowolnienia częściowego jest ograniczenie zdolności do czynności prawnych osoby ubezwłasnowolnionej częściowo. 

Osoba ubezwłasnowolniona częściowo może samodzielnie dokonać czynności związanych z umowami powszechnie zawieranymi w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego (np. zakupy w sklepie spożywczym). 

Może podejmować działania nie będące ani zobowiązaniem (np. do wykonania jakiegoś zlecenia), ani rozporządzeniem (np. rozporządzeniem majątkiem). Tylko przedmioty majątkowe, które przedstawiciel ustawowy oddał jej do swobodnego użytku, mogą być przedmiotem jej swobodnego rozporządzenia.

Bez zgody przedstawiciela ustawowego, jakim jest kurator, może zarządzać swoim zarobkiem, chyba że z ważnych powodów sąd opiekuńczy postanowi inaczej. 

Większość czynności prawnych, dokonywanych przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo, wymaga zatwierdzenia przez kuratora, aby były ważne. Mowa tutaj o czynnościach zobowiązujących i rozporządzających, takich jak np. sprzedaż, darowizna, najem, sporządzenie testamentu.

Zawarcie małżeństwa  przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo jest możliwe, natomiast w przypadku osób upośledzonych umysłowo lub chorych psychicznie niezbędna jest zgoda sądu. 

Osoba o ograniczonej zdolności do czynności prawnych może przyjąć darowiznę nieobciążoną żadnym zobowiązaniem.

Jeśli mamy do czynienia z ważną sprawą, a zwłaszcza przekraczającą zakres tzw. zwykłego zarządu majątkiem osoby, nad którą sprawowana jest kuratela, kurator podlega konieczności uzyskania zgody sądu opiekuńczego np. na sprzedaż mieszkania.

Przedsiębiorca 

Jeżeli osoba fizyczna jest przedsiębiorcą w rozumieniu Kodeksu cywilnego, mającym zdolność upadłościową utraci pełną zdolność do czynności prawnej, np. wskutek ubezwłasnowolnienia częściowego, będzie to podstawa do ogłoszenia jej upadłości.

Mowa tutaj również o sytuacji, gdy nic nie zagraża wykonywaniu przez tę osobę wymagalnych zobowiązań pieniężnych.