W dobie systematycznego zwiększania się zjawiska mowy nienawiści, szczególnie w internecie, zniesławienie stało się tematem coraz bardziej aktualnym. Sporo osób nie jest świadomych, że ich nieprawdziwe lub nieuzasadnione oskarżenia mogą prowadzić nie tylko do odpowiedzialności cywilnej, ale również karnej. 

Jak kształtuje się odpowiedzialność karna za zniesławienie?

Co rozumieć przez zniesławienie?

Zgodnie z art. 212 Kodeksu karnego przez zniesławienie należy rozumieć pomawianie, które może poniżyć pomawaniego(ną) w opinii publicznej lub narazić na utratę zaufania potrzebnego dla danego stanowiska, zawodu lub rodzaju działalności.

Chodzi o naruszenie dobrego imienia pokrzywdzonego poprzez rozpowszechnianie informacji, które mogą wywołać negatywne konsekwencje dla tej osoby. Co istotne mowa o konsekwencjach także w sferze zawodowej.

Kto może być pokrzywdzonym?

Pokrzywdzonym w wyniku popełnienia przestępstwa pomówienia może być

  • osoba fizyczna (każdy człowiek);
  • grupa osób (co najmniej trzy osoby połączone ze sobą przez pomawiającego w dowolny sposób lub w dowolnym celu);
  • osoba prawna; 
  • jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej (np. Spółka jawna);
  • instytucja.

Czy można zniesławić osobę zmarłą?

W takim wypadku nie dochodzi do popełnienia przestępstwa zniesławienia, ponieważ wówczas nie można już mówić o ochronie czci, a jedynie o ochronie pamięci osoby zmarłej. Osoby najbliższe mogą wystąpić z roszczeniem o ochronę dóbr osobistych w drodze postępowania cywilnego.

W jaki sposób może zostać dokonane zniesławienie?

Wbrew pozorom pomówienie może być zrealizowane nie tylko w formie ustnej, ale także pisemnie czy też m.in. za pomocą druku, rysunku, przy użyciu technicznych środków przekazu informacji (np. telefon, Internet).

„Pomówienie […] może być wyrażone w jakikolwiek sposób, zdolny do uzewnętrznienia myśli sprawcy i przelania ich w świadomość innych osób” Sąd Najwyższy w wyroku z 20.11.1933 r. (III K 1037/33, OSN(K) 1934/4)

Czy adresatem pomówienia może być osoba, której ono dotyczy?

Z postanowienia SN z 14.10.2010 r. (sygn. akt II KK 105/10) wynika, iż adresatem pomówienia nie może być wyłącznie osoba, której pomówienie dotyczy.

Co w takim razie z prawem do krytyki?

Sąd Najwyższy w odniesieniu do prawa do krytyki wyjaśnił, iż: 

„Prawo do krytyki nie może być utożsamiane z prawem do zniesławiania, a krytyczne oceny powinny być wyrażane w odpowiedniej formie, zwłaszcza gdy nie są wyrażane w sposób spontaniczny lub w toku szybkiej wymiany słów, a w sposób zaplanowany i przemyślany. Tak bowiem, jak każdy człowiek ma prawo do wolności wyrażania opinii, tak również każdy człowiek ma prawo do poszanowania swojego życia prywatnego i rodzinnego, a prawo do wolności wyrażania opinii zasadnie może podlegać ograniczeniom ze względu m.in. na ochronę dobrego imienia i praw innych osób” (wyrok SN z 17.03.2015 r., V KK 301/14). 

Jak kształtuje się odpowiedzialność karna za zniesławienie?

Za popełnienie przestępstwa zniesławienia grozi grzywna albo kara ograniczenia wolności. 

Uwaga! Za zniesławienie publiczne (za pomocą środków masowego komunikowania), przewidziana kara jest surowsza w postaci grzywny, kary ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

Dodatkowo w razie skazania za przestępstwo zniesławienia, także za pomocą środków masowego przekazu, sąd może orzec nawiązkę na rzecz pokrzywdzonego, Polskiego Czerwonego Krzyża albo na inny cel społeczny wskazany przez pokrzywdzonego.

Ponadto, na wniosek pokrzywdzonego sąd orzeka o podaniu wyroku skazującego do publicznej wiadomości.

Czy prokurator z urzędu będzie ścigał sprawcę przestępstwa zniesławienia?

Zniesławienie jest przestępstwem ściganym z oskarżenia prywatnego. 

Co to oznacza? Osoba pokrzywdzona musi sama wnieść akt oskarżenia do sądu, a prokurator nie działa z urzędu, chyba że wystąpi szczególny interes społeczny.

Kiedy następuje wyłączenie bezprawności zniesławienia?

Artykuł 213 k.k. wprowadza regulację wyłączającą bezprawność w postaci dozwolonej krytyki.

Odpowiedzialność karna za przestępstwo zniesławienia (z art. 212 § 1 k.k.) zostaje wyłączona, jeżeli zarzut uczyniony przez sprawcę niepublicznie jest prawdziwy. 

Do wyłączenia odpowiedzialności karnej dochodzi także w przypadku, gdy sprawca przestępstwa zniesławienia, także z użyciem środków masowego przekazu, publicznie podnosi lub rozgłasza prawdziwy zarzut dotyczący postępowania osoby pełniącej funkcję publiczną lub służący obronie społecznie uzasadnionego interesu. 

Co istotne, do wyłączenia odpowiedzialności dochodzi jedynie jeśli zarzut nie dotyczy życia prywatnego lub rodzinnego. W takim wypadku dowód prawdy, czyli zgodności zarzutu z rzeczywistością może zostać przeprowadzony tylko wtedy, gdy zarzut ma zapobiec niebezpieczeństwu dla życia lub zdrowia człowieka albo demoralizacji małoletniego.

“Jeśli masz pytania dotyczące omówionego tematu lub potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej, nie wahaj się z nami skontaktować. Kancelaria Adwokacka Mikulski oferuje kompleksową pomoc prawną dostosowaną do Twoich indywidualnych potrzeb. Skontaktuj się z nami już dziś, aby umówić się na konsultację i dowiedzieć się, jak możemy Ci pomóc. Zadzwoń pod numer +48 882 843 157 lub napisz na adres kancelaria@adwokatmikulski.pl. Jesteśmy tutaj, aby Cię wspierać!”