Na blogu można znaleźć wpisy dotyczące ubezwłasnowolnienia częściowego oraz całkowitego. Przyszła więc pora na omówienie postępowania w przedmiocie ubezwłasnowolnienia.

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie regulują przepisy art. 544 do 560¹ ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm.)

Tryb postępowania 

Tryby postępowania w obu rodzajach ubezwłasnowolnienia są zbliżone. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie częściowe oraz całkowite jest postępowaniem nieprocesowym. Toczy się przed sądem okręgowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w razie braku miejsca zamieszkania – przed sądem miejsca jej pobytu. 

Sprawa rozpoznawana jest w składzie 3 sędziów. 

Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora.

Warto mieć na uwadze, że wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek. 

Osoby legitymowane do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie 

Zgodnie z art. 545 Kodeksu postępowania cywilnego krąg osób legitymowanych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie jest następujący: 

• małżonek, 
• krewni w linii prostej, 
• rodzeństwo,
• przedstawiciel ustawowy.

Osoba fizyczna może sama zgłosić wniosek o ubezwłasnowolnienie swojej osoby.

Nie zapominajmy, że sam wniosek o ubezwłasnowolnienie oraz toczące się na jego podstawie postępowanie sądowe nie przesądzają o ubezwłasnowolnieniu osoby w nim wskazanej.

Uczestnicy postępowania 

Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa, oprócz wnioskodawcy: 

• osoba, której dotyczy wniosek;
• jej przedstawiciel ustawowy; 
• małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.

Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium. 

Uczestnikiem postępowania może być ponadto każdy zainteresowany w sprawie, czyli każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania. Mowa tutaj o prawach zarówno o charakterze niemajątkowym, jak i majątkowym.

Przebieg postępowania 

Niezwłocznie po wszczęciu postępowania sąd ma obowiązek wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, w obecności dwóch biegłych (obecność obligatoryjna przy pierwszym przesłuchaniu): 

1. psychologa; 
2. w zależności od stanu zdrowia wysłuchiwanego i wskazanych we wniosku przyczyn ubezwłasnowolnienia – psychiatry lub neurologa. 

Psycholog oceniając sprawność intelektualną takiej osoby, może ustalić jej zdolność do samodzielnego uczestniczenia w toczącym się w jej sprawie postępowaniu oraz zdolność do kierowania swym postępowaniem czy też prowadzenia jej spraw.

Jeśli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, którego zadaniem jest ochrona interesów osoby pełnoletniej, która ma być ubezwłasnowolniona. Może być powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem. 

Opinia biegłych oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniająca postępowanie i zachowanie się tej osoby wraz z uzasadnieniem.

Jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy sąd uzna za niezbędne, mozg wydać zarządzenie oddania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni.W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do 3 miesięcy. 

Po zgromadzeniu całości materiału dowodowego wydawane jest rozstrzygniecie. Sąd orzekający o ubezwłasnowolnieniu częściowym nie jest związany treścią złożonego wniosku. W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone. 

Zaskarżenie i uchylenie orzeczenia 

Orzeczenie sądu w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może zostać zaskarżone apelacją. 

Uchylenie ubezwłasnowolnienia przez sąd następuje, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono. W razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego, sąd może także zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu – zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.

Art. 559 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego
Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także ubezwłasnowolniony.