Na blogu można znaleźć wpisy dotyczące ubezwłasnowolnienia częściowego oraz całkowitego. Przyszła więc pora na omówienie postępowania w przedmiocie ubezwłasnowolnienia.
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie regulują przepisy art. 544 do 5601 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeksu postępowania cywilnego (Dz.U. z 2020 r. poz. 1575 z późn. zm.)
Tryb postępowania
Tryby postępowania w obu rodzajach ubezwłasnowolnienia są zbliżone. Postępowanie o ubezwłasnowolnienie częściowe oraz całkowite jest postępowaniem nieprocesowym. Toczy się przed sądem okręgowym właściwym ze względu na miejsce zamieszkania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, a w razie braku miejsca zamieszkania – przed sądem miejsca jej pobytu.
Sprawa rozpoznawana jest w składzie 3 sędziów.
Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora.
Warto mieć na uwadze, że wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, której dotyczy wniosek.
Osoby legitymowane do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie
Zgodnie z art. 545 Kodeksu postępowania cywilnego krąg osób legitymowanych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie jest następujący:
- małżonek,
- krewni w linii prostej,
- rodzeństwo,
- przedstawiciel ustawowy.
Osoba fizyczna może sama zgłosić wniosek o ubezwłasnowolnienie swojej osoby.
Nie zapominajmy, że sam wniosek o ubezwłasnowolnienie oraz toczące się na jego podstawie postępowanie sądowe nie przesądzają o ubezwłasnowolnieniu osoby w nim wskazanej.
Uczestnicy postępowania
Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa, oprócz wnioskodawcy:
- osoba, której dotyczy wniosek;
- jej przedstawiciel ustawowy;
- małżonek osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie.
Organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona praw osób niepełnosprawnych, udzielanie pomocy takim osobom lub ochrona praw człowieka, mogą wstąpić do postępowania w każdym jego stadium.
Uczestnikiem postępowania może być ponadto każdy zainteresowany w sprawie, czyli każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania. Mowa tutaj o prawach zarówno o charakterze niemajątkowym, jak i majątkowym.
Przebieg postępowania
Niezwłocznie po wszczęciu postępowania sąd ma obowiązek wysłuchać osobę, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, w obecności dwóch biegłych (obecność obligatoryjna przy pierwszym przesłuchaniu):
- psychologa;
- w zależności od stanu zdrowia wysłuchiwanego i wskazanych we wniosku przyczyn ubezwłasnowolnienia – psychiatry lub neurologa.
Psycholog oceniając sprawność intelektualną takiej osoby, może ustalić jej zdolność do samodzielnego uczestniczenia w toczącym się w jej sprawie postępowaniu oraz zdolność do kierowania swym postępowaniem czy też prowadzenia jej spraw.
Jeśli wniosek o ubezwłasnowolnienie dotyczy osoby pełnoletniej, sąd może na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, ustanowić dla niej doradcę tymczasowego, którego zadaniem jest ochrona interesów osoby pełnoletniej, która ma być ubezwłasnowolniona. Może być powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem.
Opinia biegłych oprócz oceny stanu zdrowia psychicznego lub zaburzeń psychicznych albo rozwoju umysłowego, powinna zawierać umotywowaną ocenę zakresu zdolności do samodzielnego kierowania swoim postępowaniem i prowadzenia swoich spraw, uwzględniająca postępowanie i zachowanie się tej osoby wraz z uzasadnieniem.
Jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy sąd uzna za niezbędne, mozg wydać zarządzenie oddania osoby, której dotyczy wniosek o ubezwłasnowolnienie, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni.W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do 3 miesięcy.
Po zgromadzeniu całości materiału dowodowego wydawane jest rozstrzygniecie. Sąd orzekający o ubezwłasnowolnieniu częściowym nie jest związany treścią złożonego wniosku. W postanowieniu o ubezwłasnowolnieniu sąd orzeka, czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite, czy też częściowe i z jakiego powodu zostaje orzeczone.
Zaskarżenie i uchylenie orzeczenia
Orzeczenie sądu w przedmiocie ubezwłasnowolnienia może zostać zaskarżone apelacją.
Uchylenie ubezwłasnowolnienia przez sąd następuje, gdy ustaną przyczyny, dla których je orzeczono. W razie poprawy stanu psychicznego ubezwłasnowolnionego, sąd może także zmienić ubezwłasnowolnienie całkowite na częściowe, a w razie pogorszenia się tego stanu – zmienić ubezwłasnowolnienie częściowe na całkowite.
Art. 559 § 3 Kodeksu postępowania cywilnego
Z wnioskiem o uchylenie albo zmianę ubezwłasnowolnienia może wystąpić także ubezwłasnowolniony.