Niepoczytalność sprawcy, który dopuścił się przestępstwa, to zagadnienie budzące wiele pytań i emocji. Jak polskie prawo reguluje odpowiedzialność karną w takich sytuacjach? Czy osoba, która popełniła przestępstwo w stanie niepoczytalności, może uniknąć kary?
W tym wpisie postaramy się wyjaśnić te kwestie i przybliżyć zasady odpowiedzialności karnej w przypadku niepoczytalności sprawcy.
Jak definiowana jest niepoczytalność?
Niepoczytalność jest definiowana jako stan, w którym osoba z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mogła w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.
Dla przyjęcia niepoczytalności jest niezbędne ustalenie, czy z powodu jednej z wymienionych wyżej przyczyn psychiatrycznych wystąpił połączony z nią więzią przyczynową skutek psychologiczny w postaci zarówno niemożności rozpoznania znaczenia czynu, jak również niemożności pokierowania swoim postępowaniem.
„Ewentualna niepoczytalność winna być ustalana w ścisłym powiązaniu z konkretnym czynem sprawcy” (wyr. SA w Warszawie z 29.6.2016 r., II AKa 129/16).
Czy poczytalność może być ograniczona?
Ograniczona poczytalność to stan pomiędzy poczytalnością a jej brakiem.
Należy przyjąć, że dla stwierdzenia ograniczonej poczytalności konieczne jest wystąpienie tych samych przyczyn, o których mowa wyżej (choroba psychiczna, upośledzenie umysłowe, inne zakłócenie czynności psychicznych).
W jaki sposób bada się czy sprawca był niepoczytalny w chwili popełnienia przestępstwa?
W postępowaniu karnym, jeśli zachodzi uzasadniona wątpliwość co do poczytalności sprawcy, bada się, czy sprawca jest niepoczytalny.
Takie badania powinny być przeprowadzone zgodnie przez co najmniej dwóch biegłych lekarzy psychiatrów powołanych przez sąd, a w postępowaniu przygotowawczym przez prokuratora.
Po spełnieniu dodatkowych warunków badanie może być połączone z obserwacją w zakładzie leczniczym.
Jak kształtuje się odpowiedzialność karna osoby, która była niepoczytalna w chwili popełnienia czynu zabronionego?
Brak poczytalności sprawcy stanowi tzw. negatywną przesłankę procesową, bowiem „nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem”.
Co to oznacza? Czyn zabroniony popełniony w stanie niepoczytalności nie stanowi przestępstwa, więc postępowanie karne nie jest wszczynane lub zostaje umorzone.
Pomimo tego nadal jest to czyn bezprawny (więc może być odpierany np. w ramach obrony koniecznej).
Czy stwierdzenie niepoczytalności sprawcy czynu powoduje jego uniewinnienie?
Stwierdzenie niepoczytalności nie powoduje uniewinnienia sprawcy, tylko umorzenie postępowania.
Czy tak samo wygląda to w przypadku osoby, której poczytalność była ograniczona w znacznym stopniu?
Czyn zabroniony sprawcy o poczytalności ograniczonej w stopniu znacznym pozostaje czynem zawinionym i tym samym przestępnym.
Jeśli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Czy te reguły dotyczą też stanu spowodowanego alkoholem lub narkotykami?
Regulacji wskazanych wyżej nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.
Wobec tego, w takim wypadku sprawca odpowiada bez żadnej „taryfy ulgowej”.
Warunkiem zastosowania tejże regulacji jest to, aby sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia w sposób świadomy i dobrowolny.
Przykład nieświadomego wprawienia się w stan odurzenia – wskutek pomyłki farmaceuty zamiast leku na zapalenie gardła wydano lek psychotropowy.
Przykład braku cechy dobrowolności w kwestii wprawienia się w stan odurzenia – zmuszenie do przyjęcia narkotyku pod wpływem groźby; dożylne wstrzyknięcie narkotyku osobie, która nie wyraziła zgody.
“Jeśli masz pytania dotyczące omówionego tematu lub potrzebujesz profesjonalnej porady prawnej, nie wahaj się z nami skontaktować. Kancelaria Adwokacka Mikulski oferuje kompleksową pomoc prawną dostosowaną do Twoich indywidualnych potrzeb. Skontaktuj się z nami już dziś, aby umówić się na konsultację i dowiedzieć się, jak możemy Ci pomóc. Zadzwoń pod numer +48 882 843 157 lub napisz na adres kancelaria@adwokatmikulski.pl. Jesteśmy tutaj, aby Cię wspierać!”
